Het is zo ver. Het vierde forum “Toekomst van het herdenken” vindt plaats op 1 en 2 mei in het KZ-herinneringscentrum Neuengamme.
“Bij de keuze van thema’s voor het forum van dit jaar was het voor ons belangrijk om aan te tonen dat het Nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog mensen uit verschillende landen – van het noordelijk en zuidelijk halfrond – op een destijds heel specifieke manier getroffen hebben en ook nu nog treft.”
Verklaart Dr. Susann Lewerenz, één van de organisatoren van het forum. De ervaringen van de slachtoffers van het Nationaalsocialisme uit landen buiten Europa, speciaal uit de toenmalige koloniën liggen mevrouw Dr. Lewerenz na aan het hart. Samen met Philipp Bernhard van de universiteit Augsburg introduceert ze het samenwerkingsproject “Verwevenheid van koloniaal en racistisch denken en handelen in het Nationaalsocialisme: Voorwaarden, vormen en gevolgen”. In het kader van dit project dat door de stichting “Herdenking, verantwoording en toekomst” mogelijk gemaakt wordt en waarin behalve de KZ-Herinneringscentrum Neuengamme ook de universiteit Hamburg en de universiteit Augsburg deelnemen, wordt materiaal ontwikkeld om te verspreiden tijdens schoolse en buitenschoolse lessen.
Dr. Lewerenz en een groep studenten bij een bezoek aan het herinneringscentrum. © Mark Mühlhaus, attenzione photographers.
Terwijl het project van mevrouw Dr. Lewerenz en de heer Bernhard uit historisch oogpunt het lot van mensen met een niet Europese herkomst in het Nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog betreft, is de focus van het door Kathrin Herold en Appolinaire Apetor Koffi (monument bunker Valentin, Bremen) voorgestelde project “Multi-peRSPEKTif” gericht op de ervaringen en vooruitzichten die migranten en vluchtelingen tegenwoordig aan deze geschiedenis bijdragen.
Foto 2: Introductie project Multi-peRSPEKTif door Appolinaire Apetor Koffi, Ali Naki Tutar en Kathrin Herold, november 2017. © Dr. Susann Lewerenz
Om als uitdrager van het thema te kunnen fungeren moet de persoon in kwestie zelf grondig kennisnemen van het thema en geprikkeld worden om na te denken over de eigen positie in deze. Op het forum van dit jaar worden enkele projecten voorgesteld waarmee jonge mensen verschillende ingangen worden geboden tot het thema Nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog. Het KZ-herinneringscentrum Neuengamme voert samen met Hamburgse scholieren het theaterproject “Blickwechsel (verandering van inzicht), wereldwijde visie op de Tweede Wereldoorlog” op. De jongeren verwerken in dit stuk hun inzichten in het Nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog als een gebeurtenis in de wereldgeschiedenis. Op het forum zullen enkele deelneemsters inkijkjes in de ontwikkeling van hun theaterstuk geven. “Blickwechsel” wordt opgevoerd tijdens de herdenkingsbijeenkomst op 3 mei in het KZ-herinneringscentrum Neuengamme.
Viktoriya Kutdusova, voormalig ASF-vrijwilligster in het KZ Herinneringscentrum Neuengamme en deelneemster aan het filmproject “Our (Hi-)Story” uit 2016, spreekt met Natascha Assies, lid van de Nederlandse Stichting Vriendenkring Neuengamme, tijdens het forum 2017. © KZ-Gedenkstätte Neuengamme.
Geïnspireerd door de wens om de Europese herinneringscultuur te versterken, getuigen twee andere voorgestelde projecten van de ervaringen van jonge mensen uit verschillende landen. Zo introduceren mevrouw Gisela Ewe, medewerkster van het educatief centrum van het KZ-herinneringscentrum Neuengamme en de heer Daniel Tonn, medewerker van het educatief centrum van het KZ-herinneringscentrum Bergen-Belsen, hun projecten met jonge mensen uit Duitsland en Oost-Europese landen.
Mevrouw Ewe zal bij haar presentatie van het bezoekprogramma voor jongvolwassenen uit Minsk door enkele deelneemsters vergezeld worden. Het bezoek van de groep uit Minsk wordt bewust gepland in de dagen rond de tentoonstelling van het KZ-herinneringscentrum Neuengamme naar aanleiding van de herdenkingsdag van het einde van de oorlog en de bevrijding van het concentratiekamp, om de jonge gasten ook een blik te gunnen op de manier van herdenken in Duitsland.
Foto 4: Gisela Ewe interviewt Yvonne Cossu – Alba, tijdens het Forum 2017. © Dr. Susann Lewerenz.
De herdenkingscultuur in verschillende landen en hun perceptie tegen de achtergrond van de eigen familiegeschiedenis is ook een thema van het podiumgesprek “Ervaringen in de door Duitsland bezette Europese landen: slachtoffers, meelopers, handlangers, mededaders: inzichten van het nageslacht”.
Het verheugt me, dat mevrouw Yvonne Cossu – Alba, lid van de Vereniging van Franse gevangenen van het KZ Neuengamme, mevrouw Urszula Derengowska – Spinkiewicz, lid van de Vereniging van Poolse gevangenen van het KZ Neuengamme en mevrouw Nicole Duijkers, lid van de Vereniging van Nederlandse gevangenen van het KZ Neuengamme, zich bereid hebben verklaard over hun familiegeschiedenis te spreken waaruit afgeleid kan worden hoe hun landgenoten omgaan met de herinnering aan de slachtoffers en tevens met het thema van handlangers en (mede)daders.
Aldus Swenja Granzow – Rauwald, gespreksleider en medeorganisator van het forum.
Mevrouw Urszula Spinkiewicz heeft haar eerste levensjaren doorgebracht in bezet Warschau.© Dr. Susann Lewerenz.
Mevrouw Cossu – Alba en mevrouw Derengowska – Spinkiewicz waren nog kinderen toen hun vaders gearresteerd werden. Beide vaders stierven in het concentratiekamp. Al tientallen jaren zijn ze actief in hun verenigingen, die door overlevenden van het KZ Neuengamme werden opgericht. Ze volgen oplettend de verandering in de wijze van herdenken van de toenmalige gevangenen van de concentratiekampen. Ook mevrouw Duijkers is al lange tijd verbonden aan de Nederlandse vereniging (Stichting Vriendenkring Neuengamme). Haar grootvader, Jan Duijkers heeft ze helaas nooit gekend. Net als Robert Alba en Jan Derengowski overleefde hij de gevangenschap in het kamp niet. Hoewel haar werkzaamheden in de vereniging een soort erfenis zijn van haar vader, de zoon van Jan Duijkers, heeft mevrouw Duijkers als eerste in haar familie zich de taak gesteld, zich met de details van de geschiedenis van haar grootvader bezig te houden. Dat die geschiedenis van haar grootvader vele facetten heeft, waaronder enkele lastige, dat weet ze inmiddels. Des te meer interesseert het haar, hoe de Nederlandse vereniging daarmee bezig is, dat het ook nodig is aan die schaduwzijde te herinneren.
Dat de kritische blik op de herdenking van het Nationaal Socialisme en de Tweede Wereldoorlog ook door de vergelijking met de omgang met de misdaden van andere dictaturen gescherpt wordt, wordt duidelijke gemaakt door het podiumgesprek met de titel: “Omgaan met geweldservaringen in andere dictaturen; verschillen en overeenkomsten”. De drie gespreksdeelnemers leggen de verbinding met de genocide in Rwanda. Dr. Gerd Hankel, wetenschappelijk medewerker van de Hamburgse Stichting ter bevordering van wetenschap en cultuur en als wetenschapper verbonden aan het Hamburgs Instituut voor Sociaal Onderzoek, richt zich op de strafrechtelijke vervolging van de genocide, mevrouw Stanislawa Jevic, dramaturg aan het Hamburgs Toneelhuis, heeft met het stuk “Lügen” een artistieke benadering van het thema gekozen.
Deelnemers Audiencias Memoriales en hun begeleiders. © Jordi Palou-Loverdos.
Jordi Palou – Loverdos, hoofdverantwoordelijke voor het project “Audiencias Memoriales” (herdenkingshoorzittingen) in Catalonië, was mede bepalend in de voorbereiding en invoering van de Intra Rwanda dialogen. Zijn ervaringen met de waarheids- en verzoeningscommissie is van invloed op zijn bijdrage aan de organisatie van de Audiencas Memoriales in Catalonië, die het nageslacht van daders en slachtoffers van de Franco dictatuur tot elkaar brengt.
Het gedetailleerde programma is hier te downloaden: Programm des Forums Zukunft der Erinnerung 2018
Aanmelding is vereist. Als bijdrage in de verzorging wordt een gereduceerd tarief van 60/30 Euro gevraagd.
Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met: Sophia Annweiler, KZ-herinneringscentrum Neuengamme, Studiecentrum, telefoon +49 (0)40 428 131 543, email: Studienzentrum[@]bkm.hamburg.de bezoekadres: KZ-herinneringscentrum Neuengamme, Jean-Dolidier-Weg 75, 21039
Vertaald door Krijn Smit, april 2018
