Bijna voltallig en slechts een paar minuten te laat vertrok de bus om 8 uur ’s ochtends van het centrale busstation in Hamburg. Voor de in totaal ongeveer 39 deelnemers aan de studiereis 2019 van de Vriendenkring (Freundeskreis) van de KZ-Gedenkstätte Neuengamme stonden deze keer bezoeken aan de KZ-Gedenkstätten Ladelund en Husum-Schwesing op het programma. De Vriendenkring, die bestaat sinds 1988, biedt haar leden en geïnteresseerden jaarlijks zo’n reis aan.
KZ-Gedenkstätte Ladelund
© Nathalie Döpken
Eerst gingen we deze keer naar Ladelund dichtbij de Deense grens. Daar werden de deelnemers ontvangen door Dr. Katja Happe, het hoofd van de Gedenkstätte en een vrijwilligster. Na een korte introductie en basisinformatie over de geschiedenis van de locatie, kon de in 2017 geopende tentoonstelling bezocht worden. Bezoekers kunnen in vier verschillende talen over het nationaalsocialistische verleden geïnformeerd worden.
© Nathalie Döpken
Tussen 1 november en 16 december 1944 werden 2.000 gevangenen, voornamelijk uit de KZ-Neuengamme, naar Ladelund gebracht om daar antitankgrachten te graven als bescherming tegen Deense aanvallen. Dit werk, dat onder nagenoeg onmogelijke omstandigheden werd voltooid onder toezicht van ongeveer 200 SS-bewakers, kostte in iets minder dan zes weken tijd het leven aan 300 mensen. Ter herinnering aan deze tijd is het vernieuwde “Dokumentenhaus”, een ’tuin van ontmoeting’, ontworpen in het kader van een internationale ontmoeting, alsmede negen graven waarin de overleden slachtoffers van het concentratiekamp zijn begraven.
Na verdere toelichting door de medewerkers van de Gedenkstätte konden de deelnemers, indien ze dat wilden, een paar honderd meter verderop een indruk krijgen van de antitankgrachten en de locatie van de voormalige barakken bezoeken. Op deze plaats herinnert alleen een bord aan de wrede gebeurtenissen in de herfst van 1944.
KZ-Gedenkstätte Husum-Schwesing
© Nathalie Döpken
Terug in het “Dokumentenhaus” ging de reis stipt op tijd verder naar de KZ-Gedenkstätte Husum-Schwesing. Daar werd de groep al opgewacht. Drie van de in totaal tien gidsen die zich als vrijwilliger hadden aangemeld, verwelkomden de deelnemers en leidden hen vervolgens over het terrein van het voormalige buitenkamp. Naast een gedenkplaat ter herinnering aan de 297 doden en in totaal 2.600 gevangenen die tussen 26 september en 29 december ook antitankgrachten moesten graven in het buitenkamp van de KZ-Neuengamme, krijgen bezoekers ter plaatse de kans door middel van de verschillende tentoonstellingsborden een beeld te krijgen van wat er toen is gebeurd.
In tegenstelling tot Ladelund is het voormalige kampterrein in Husum-Schwesing pas sinds eind jaren tachtig een gedenkplaats. Nadat het terrein na het einde van de oorlog korte tijd in gebruik was als vluchtelingenkamp, raakte de plek begin jaren zestig tot de jaren tachtig in de vergetelheid. Pas in 1987 werd een Gedänkstatte opgericht door het district Nordfriesland. Dit is vooral te danken aan de onvermoeibare inzet van de vrijwilligers rond de voorzitter van Vriendenkring KZ-Gedenkstätte Husum-Schwesing Maria Jepsen, die er ondanks maatschappelijk verzet voor hebben gezorgd dat op deze locatie een geschikte herdenkingsmogelijkheid werd gerealiseerd.
Op een groot terrein bevinden zich nog overblijfselen van de voormalige kampkeuken en de weg waarop de gevangenen soms urenlang en onder alle weersomstandigheden moesten aantreden.
Om de herinnering en de herdenking tastbaar te maken, zijn in samenwerking met een kunstenaar en een schoolklas de afgelopen jaren 297 metalen zuilen van verschillende hoogtes in de grond geplaatst om het precieze aantal dodelijke slachtoffers te herdenken. Deze worden elk genoemd op één van de borden. Er is ook een klein gedenkteken en een herdenkingsplaats.
© Nathalie Döpken
In hun educatieve ruimte, waarin klassen ontvangen kunnen worden, vertelden Maria Jespen en haar team over hun dagelijks werk, de voorwaarden van de overheid, de verschillende onderwijsvormen en hun toekomstplannen. Daarna was het al tijd voor de deelnemers voor de terugreis om zoals gepland rond 20:30 in Hamburg aan te komen.
Dank
Achteraf kan worden gezegd dat de studiereis van de Vriendenkring dit jaar voor alle betrokkenen indrukwekkende ervaringen heeft opgeleverd. Zowel in Ladelund als in Husum-Schwesing gaven de lokale medewerkers en vrijwilligers verhelderende en gedenkwaardige informatie over de gruweldaden en de maatschappelijke evaluatie na de oorlog tot heden. Al met al moet worden opgemerkt dat het werk dat in de twee bezochte concentratiekampmonumenten wordt verricht, niet genoeg gewaardeerd kan worden.
Speciale dank gaat ook uit naar de Vriendenkring van KZ-Gedenkstätte Neuengamme die deze reis heeft georganiseerd en mogelijk heeft gemaakt.
*De volgende verwijzing naar de tentoonstelling is in het “Mitteilungsblatt Aktuell nr. 34” (april 2010) verschenen*
De volgende studiereis van de Vriendenkring zal op zondag 13 september plaatsvinden.
Dit jaar gaat de reis naar Gedenkstätte Feldscheune Isenschnibbe Gardelegen in Sachsen-Anhalt. Deze plek herinnert aan de moord op meer dan 1000 KZ-gevangenen alsmede aan de dodenmarsen rond deze plaats in april 1945 en dient als voorbeeld van de laatste fase van de misdaden van het nationaalsocialisme.
Hoofd van de Gedenkstätte Andreas Froese zal de deelnemers door de pas geopende permanente tentoonstelling leiden.
Informatie en aanmelding bij:
Bernhard Esser, tel 040 6564559
Dominee Hanno Billerbeck, tel 040 428131505
