Hier in Catalonië hebben we steeds opnieuw nagedacht over initiatieven om sociale cohesie die gewelddadig is vernietigd door culturele of structurele invloeden, te herstellen, ongeacht of het gaat om geweld dat lang geleden is ervaren, zoals bijvoorbeeld in de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) en onder de dictatuur van Franco (1939-1975) of in de burgeroorlog in Rwanda (1990-1994) maar ook door systematische genociden die plaatsvonden in onze tijd (1990-2000)¹: de donkere kanten van deze gewelddadige conflicten en de individuele en collectieve trauma’s blijven doorwerken – soms zichtbaar, maar soms zelfs nauwelijks merkbaar – tot wel vier generaties², niet alleen bij de mensen die ze hebben meegemaakt en er onder hebben geleden.
Onzichtbare trauma’s
Bij enkele optredens van de AUDIENCIAS MEMORIALES (Herdenkingshoorzittingen) in Catalonië kwamen, – naast vele andere – situaties ter sprake die verband hielden met misdaden op grote schaal uit de periode van de Spaanse burgeroorlog en dictatuur, onderdrukking van de bevolking, het gebruik van stigmatiserende benamingen (zoals “rojos -separatistas”, “Rode Spanjaarden/separatisten”), de onderdrukking van de Catalaanse instellingen op het gebied van wetgeving, regering en rechtspraak, de vervolging en verbanning van een gedeelte van de Catalaanse, Baskische en Spaanse bevolking en hun regeringen, de terechtstelling van de democratisch gekozen Catalaanse President Lluis Companys³ en het verbod om Catalaans te spreken.
Tijdens de periode van de “Transición” (de overgang naar democratie na de dood van Franco) koos men voor algemeen geheugenverlies, dat wil zeggen het vergeten van alle gewelddaden uit het verleden (inclusief de bovengenoemde); men sloeg de volgende pagina op, zonder dat de vorige geschreven, laat staan gelezen werd. Van de jaren zeventig tot het jaar tweeduizend bleven de individuele en collectieve trauma’s grotendeels verborgen.
Vervolgens waren er voorzichtige stapjes voorwaarts in de richting van een recht om te herdenken, van herstel en van confrontatie met het verleden.
Schaduw van het verleden
Vooral sinds het jaar tweeduizend doken sommige spoken uit het verleden weer op en werden speciaal in het jaar 2010 zichtbaar in de vorm van een politiek conflict. Een Hooggerechtshof, waarvan veel functionarissen met een verlopen mandaat deel uitmaakten, sprak een vonnis uit dat een einde maakte aan het vergevorderde soevereiniteitsproces van het Catalaanse volk en het aan haar oordeel onderwierp. Het verscherpte op die manier een politiek conflict dat door sommige ambtenaren niet als zodanig erkend werd.
In het volgende decennium, waarin het gebrek aan wilskracht van de zijde van de Spaanse regering om een dialoog aan te gaan naar aanleiding van de voorstellen en verzoekschriften van de Catalaanse regering, het parlement en verschillende sectoren van de burgermaatschappij duidelijk werd, kwam het conflict opnieuw duidelijk naar boven. De Catalaanse regering besloot om een niet-bindende enquête te houden over verschillende varianten van de betrekkingen tussen Spanje en Catalonië (inclusief een federatie) (2014) en vervolgens een referendum over Catalaanse zelfbeschikking (2017). Geen van deze procedures werd goedgekeurd door de Spaanse regering of rechterlijke macht. Het verbod negerend riep de Catalaanse regering op tot een referendum, hier werd streng tegen opgetreden door de Spaanse politie. Dit ging met geweld en schending van de meest fundamentele mensenrechten, tegen een bevolking die uit minstens vier generaties bestond en vreedzaam gebruik maakte van haar stemrecht. Het politieke conflict verscherpte, mensen raakten gewond, er werden gerechtelijke vonnissen uitgesproken met extreem zware gevangenisstraffen tegen de Catalaanse president van het parlement, de vicepresident en verschillende ministers; de president en verschillende leden van de Catalaanse regering gingen in ballingschap… en opnieuw was er slechts een zwijgen en het onvermogen tot dialoog omtrent dit hernieuwde individuele en collectieve trauma.
“ESSER EN PAU/SER EN PAZ/LEVEN IN VREDE”
Met het oog op de verscherping van het politieke conflict, de omvang van de breuken in de samenleving, de toenemende polarisatie en de heropleving van individuele en collectieve wrok – inclusief de historische – hebben wij, als vier organisaties⁵, het initiatief “ESSER EN PAU / SER EN PAZ / BEING IN PEACE / LEVEN IN VREDE ” (Eep!) genomen, met de bedoeling om gesprekken op verschillende niveaus op gang te brengen, ruimte en tijd te creëren om diepgaande ervaringen die verband houden met de maatschappelijke en politieke situatie Catalonië versus Spanje zowel intern als extern te verwerken.
Bij elke sessie van Eep! nemen 20 tot 25 mensen van verschillende herkomst, wereldbeschouwing, identiteit, leeftijd, geslacht en andere vormen van bestaan deel, een afspiegeling van de diversiteit van de Catalaanse en Spaanse samenleving, inclusief Spanjaarden met een andere nationaliteit die in Catalonië wonen.
Eep! zet in de eerste plaats in op het uiten van gevoelens en wezenlijke ervaringen die te maken hebben met het conflict, los van politieke ideeën en volgens de principes van geweldloze communicatie, als een manier om licht te brengen in de persoonlijke en gemeenschappelijke schaduwwerelden, een golf van mededogen en harmonie op gevoelsniveau tastbaar te maken. Het gaat er om een omslag mogelijk te maken: op basis van respectvol gedrag aandachtig luisteren bereikt men door intelligentie in al zijn verschijningsvormen tot een hoger niveau van (individueel of collectief) bewustzijn.
Bij de sessies van Eep! maken we gebruik van een eigen methode in drie fasen. De deelnemers horen ervaringen van het afgelopen decennium, die samenhangen met het waarnemen van onderdrukking, angst, onmacht, verdriet, verontwaardiging, aanklachten door buren, stigmatiserende benamingen, maar ook met hoop, enthousiasme, en groepsgevoel. Sommige van deze ervaringen hangen samen met intergenerationele trauma’s die nu zichtbaar worden; sommige deelnemers zien een rechtstreeks verband met ervaringen of belevingen van hun ouders, grootouders of zelfs overgrootouders tijdens de burgeroorlog of de dictatuur. Volgens ons is het belangrijk en/of nuttig dat dergelijke verborgen, geheime of illegale mededelingen (alsmede de officiële versie van het conflict) aan het licht komen. Dat ze gedeeld en uitgesproken worden zodat er persoonlijke, culturele en structurele voorwaarden ontstaan voor een harmonieus samenleven.
Een gemeenschappelijke visie
Eep! is geen therapie en is geen politieke agenda; het is ook geen conflictbemiddeling of bijscholing; het is een initiatief van “veeltaligheid” (een dialoog op verschillende niveaus en zeker niet alleen op het niveau van ideeën) die het potentieel van individuele en collectieve veranderingen in zich draagt. Door het mogelijk te maken het vernietigde sociale netwerk te herstellen, wil ze positieve veranderingen aanbieden in de “polis” (een sociografisch gegeven/de openbare ruimte die ons allemaal aangaat), in dit specifieke geval Catalonië/Spanje; uitgaande van wat we hebben gedeeld, ontwikkelen we een gemeenschappelijke visie.
Zo voelen wij ons verbonden met de initiatieven die het herdenken bewerkstelligen – hetzij het officiële, het uitdrukkelijk geformuleerde, het onzichtbare, het stilzwijgende, zowel op individueel als op collectief niveau. Het gaat ons om een heden dat helend is en een toekomst met samenhang, waarin conflicten vreedzaam en constructief worden aangepakt.
Vertaling: Krijn Smit
[1] Zie AUDIENCIAS MEMORIALES IN KATALONIEN, Reflections-Blog – Familiegeschiedenis beïnvloed door Nazimisdaden (2017), https://reflections.news/de/audiencias-memoriales-in-katalonien-erinnerungsarbeit-auf-katalanisch/
[2] Zie 1ª, 2º 3ª Y 4ª GENERACIÓN REPARANDO CONJUNTAMENTE EL TEJIDO SOCIAL DAÑADO , (in het Spaans), Reflections-Blog – Familiegeschiedenis beïnvloed door nazimisdaden (2019), https://reflections.news/es/1a-2o -3a-y-4a-generacion-reparando-conjuntamente-el-tejido-social-danado / .
[3] 1940 Executie van de president van de Catalaanse regering na een kort proces zonder verdediging, nadat hij door de Gestapo in Frankrijk was gearresteerd en door de Franse autoriteiten zonder uitlevering rechtstreeks aan Franco was overgedragen.
[4] We hebben het hier over het stemproces over een nieuw statuut voor Catalonië in het parlement van Catalonië (1e fase), stemming in het Spaanse parlement (2e fase) en afstemming door een referendum door het Catalaanse volk (3e fase)
[5] Fundación Carta de la Paz dirigida a la ONU (Stichting “Een vredesbrief aan de VN”); Novact-Instituto Internacional para la violencia activa (Novact-International Institute for Active Non-Violence), Casa de l’Esser (House of Being) en Ficat Foundation.
