Op 2 mei 2024, ter gelegenheid van de 79e verjaardag van de bevrijding van de gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme, nodigde de werkgroep “Ort der Verbundenheit” opnieuw familieleden van voormalige gevangenen uit voor een open drukworkshop, gevolgd door een openbare posterpresentatie.
Bijna 200 familieleden en geïnteresseerden gingen op deze uitnodiging in. Vanuit Nederland was een hele groep familieleden in een touringcar afgereisd, waarvan velen zelf een poster hadden ontworpen voor een vervolgd familielid. Ook uit Oekraïne waren familieleden afgereisd en er waren eveneens familieleden uit Polen en Duitsland vertegenwoordigd.
Sinds 2020 eren familieleden voormalige gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme op de plek voor herinnering en maken hun vervolging en levensverhalen zichtbaar met posters die ze zelf hebben ontworpen. De posterontwerpen zijn ter plekke beschikbaar als drukplaten en kunnen met de hand worden gedrukt in de aangrenzende drukkerij in het Plattenhaus. De zelfontworpen poster voor het eerst drukken, uit de drukpers halen en de vers gedrukte poster in je handen houden terwijl de inkt nog nat is – dit is voor veel familieleden een geweldig moment.
Vanwege de grote drukte in de drukkerij waren er dit jaar twee tenten tussen het Plattenhaus en het Klinkerwerk. Daar konden mensen voor en na het drukken koffie drinken en taart eten. Veel gasten droegen tentbanken mee naar de zon en gebruikten ze om te kletsen en ideeën uit te wisselen met uitzicht op de archiefkast voor het Plattenhaus.
De archiefkast waarin de drukplaten voor het Plattenhaus in de buitenruimte kunnen worden bekeken, is opnieuw speciaal uitgebreid. Dit jaar zijn er 25 nieuwe drukplaten toegevoegd. Er zijn nu al 144 drukplaten ontworpen door nabestaanden uit vele landen, die voormalige gevangenen herdenken.
© Iris Groschek, SHGL
Bij de openbare posterpresentatie in het Klinkerwerk na de open drukworkshop gaven de meer dan 50 aanwezige nabestaanden een indrukwekkende presentatie van de door hen ontworpen posters. Barbara Hartje, voorzitster van de Vrienden van de Gedenkplaats Concentratiekamp Neuengamme, presenteerde het evenement en benadrukte het belang van een gedenkplaats als een plek voor herinnering, waar ook de ervaringen van toekomstige generaties zichtbaar worden: “Elke poster vertelt het verhaal van het lijden van een gevangene in concentratiekamp Neuengamme op een heel individuele manier, of ze nu stierven door de onmenselijke omstandigheden in het kamp of ze overleefden. En sommige posters vertellen ook over de impact die deze lotgevallen hadden op de kinderen en kleinkinderen, dat wil zeggen de volgende generaties in de families.”
Sandra Polom en Henk Vlieger spraken namens de aanwezige familieleden en presenteerden de posters die zij hadden ontworpen ter nagedachtenis aan hun familieleden. Het evenement werd muzikaal omlijst door Hans-Jürgen Buhl op de saxofoon.
© Iris Groschek, SHGL
Sandra Polom ontwierp een poster voor haar grootmoeder Genowefa Banasiak voor de plek voor herinnering. Dit is de eerste poster voor een vrouwelijke gevangene uit een van de vrouwensatellietkampen van concentratiekamp Neuengamme die voor de plek voor herinnering is ontworpen. Tegelijkertijd is het ook de eerste poster voor een gevangene uit Polen. Sandra Polom vertelde het verhaal van de vervolging van haar grootouders, die beiden vanuit Polen naar concentratiekampen in Duitsland werden gedeporteerd en aan het eind van de oorlog in Zweden werden bevrijd. Lange tijd wist ze weinig over de vervolgingsgeschiedenis van haar grootouders: “Toen ik opgroeide, wist ik natuurlijk dat mijn grootouders in een concentratiekamp zaten, maar ik wist niets specifieks. Mijn opa stierf toen ik tien jaar oud was, mijn oma werd 90, maar ze kon er op haar oude dag niet over praten. In 2017 veranderde alles voor mij: mijn moeder ontving een brief van de voormalige Internationale Opsporingsdienst van het Rode Kruis (ITS) in Duitsland, waarin stond dat ze de sieraden van mijn oma wilden teruggeven, haar zogenaamde bezittingen, die haar zoveel jaren geleden waren afgenomen toen ze naar een concentratiekamp werd gedeporteerd. Nadat de eerste schok van dit nieuws was weggeëbd en we de sieraden hadden ontvangen, begon ik obsessief onderzoek te doen – ik kwam steeds meer te weten en kon gewoon niet stoppen. Stukje bij beetje kon ik het verhaal van de vervolging van mijn grootouders bijna volledig reconstrueren.” Sandra Polom ziet het als haar taak om te onthouden wat er is gebeurd en in het bijzonder om altijd verslag te doen van individuele lotgevallen en namen te noemen “zodat ze niet alleen maar deel uitmaken van de statistieken”. “Het is niet gemakkelijk om deze geschiedenis met je mee te dragen, maar het helpt om erover te praten en het met anderen te delen,” zei Sandra Polom, terwijl ze haar rol in haar toespraak samenvatte en iedereen bedankte die zich inzet voor herdenkingswerk.
© Iris Groschek, SHGL
Henk Vlieger vertelde het verhaal van de vervolging van zijn vier ooms, die vanuit Nederland werden gedeporteerd naar het concentratiekamp Neuengamme. Geen van hen overleefde hun gevangenschap. In zijn toespraak beschreef hij op indrukwekkende wijze zijn band met de plek en ook zijn motivatie om ernaar terug te keren: “Voor mij is het concentratiekamp Neuengamme geen abstracte herinnering, maar een plek die diep geworteld is in mijn familiegeschiedenis. Vier van mijn ooms, onschuldige mannen, werden tussen februari en april 1945 uit hun leven gerukt en vermoord in het concentratiekamp Neuengamme en in de satellietkampen Wöbbelin en Sandbostel. Hier, te midden van deze geladen sfeer, voel ik mijn persoonlijke verbondenheid met deze geschiedenis. Ik voel me niet alleen verplicht om mijn ooms te herdenken, maar ook om te getuigen van het onmetelijke lijden dat ze samen met ontelbare anderen hebben moeten doorstaan. Hun namen, hun gezichten zijn de levende herinnering die me hier brengt, naar deze plek van pijn en verlies.”
Het hoogtepunt van het evenement was de collectieve naamgeving van de slachtoffers van de vervolging. Meer dan 30 familieleden stonden in de rij met “hun” drukplaat en riepen achter elkaar de naam van de voormalige concentratiekampgevangene die op hun poster geëerd werd.
De werkgroep “Ort der Verbundenheit” wil alle nabestaanden, betrokkenen en belangstellenden bedanken die de evenementen mogelijk hebben gemaakt en hebben bijgedragen aan het succes ervan. De manifestaties hebben eens te meer het belang van een gedenkplaats als de plek voor herinnering in de herinneringscultuur aangetoond, juist omdat deze gekenmerkt wordt door de betrokkenheid van nabestaanden. Zoals Henk Vlieger het in zijn toespraak samenvatte: “De Solidariteitsplaats laat zien dat herdenken niet alleen een individuele daad is, maar ook een collectieve, waarbij we samen verantwoordelijk zijn voor het bewaren van de geschiedenis. Laten we daarom, nu we hier samenkomen, niet alleen stilstaan bij het verlies, maar ook bij de kracht van herdenken en onze solidariteit.” Tot slot werden de posters samen opgehangen. Alle nieuwe posters zijn nu te zien op het posterbord bij het Plattenhaus.
© Iris Groschek, SHGL
Je kunt meer foto’s van het evenement vinden op de Facebookpagina Posters herinneringsplek Neuengamme.
De toespraken van het evenement kun je hier vinden.
Vertaling: Karin van Steeg
