In november 2020 vond voor het eerst het forum, “Toekomst van de Herdenking” op de KZ- Gedenkstätte Neuengamme plaats in verband met de coronapandemie als videoconferentie. In het verlengde hiervan introduceerde Balbina Rebollar in gesprek met Alexandre Froidevaux de Spaanse Vriendenkring Neuengamme, die officieel werd opgericht in de zomer van 2020.
Alexandre Froidevaux : Balbina, u heeft onlangs een vereniging opgericht van nabestaanden van voormalige Neuengamme-gevangenen in Spanje. Kunt u ons iets vertellen over hoe uw Vriendenkring Neuengamme tot stand is gekomen?
© Balbina Rebollar
Balbina Rebollar : Ik ben Balbina Rebollar, voorzitter van de Spaanse Vriendenkring Neuengamme. Ik ben de dochter van de gedeporteerde Evaristo Rebollar. Mijn vader kwam op 24 mei 1944 met een konvooi uit Compiègne naar het concentratiekamp Neuengamme. Hij kreeg het nummer 32042. Ze verplaatsten hem later naar het buitenkamp Beendorf-Helmstedt. Aan het einde van de oorlog werd hij overgebracht naar het opvangkamp Wöbbelin, waar de Amerikanen hem bevrijdden.
In december 2019 begon een groep familieleden van Spaanse gevangenen uit het KZ-Neuengamme met het oprichten van een vereniging. De vereniging werd uiteindelijk op 9 juni 2020 erkend door het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
Vanaf het begin wilden we het bestaan bekend maken van ongeveer 600 Spaanse Republikeinen die na de Spaanse Burgeroorlog in 1939 in ballingschap gingen in Frankrijk. Ze werden later gevangengenomen door de nazi’s op Frans grondgebied en gedeporteerd naar KZ-Neuengamme, omdat ze werden beschouwd als vijanden van het nationaalsocialisme. Het waren zogenaamde “Rode Spanjaarden” die tot de minst bekende en vergeten groepen slachtoffers van de nazi-genocide behoorden.
Het bestaan van het KZ-Neuengamme is in Spanje vrijwel onbekend. Ook in Hamburg, en in heel Duitsland, is het nauwelijks bekend dat er ook Spanjaarden in het KZ-Neuengamme waren. Want toen de nazi’s hen uit Frankrijk deporteerden, beschouwden ze deze mensen vaak als Fransen, ook al waren ze van Spaanse afkomst. Er zijn Vriendenkringen van andere concentratiekampen in Spanje waarvan de geschiedenis bekend is, maar het bestaan van het kamp Neuengamme en wat daar is gebeurd, is in mijn land volkomen onbekend. Als gevolg hiervan zijn de verhalen van onze familieleden onbekend gebleven en is het moeilijk om ze te eren en is men decennialang vergeten dit te herstellen. Ik zou willen benadrukken dat we een open vereniging zijn: niet alleen open voor alle familieleden van de gedeporteerden, maar voor alle mensen,
© Alexandre Froidevaux
Alexandre Froidevaux : Hoeveel mensen maken deel uit van uw Vriendenkring en waar komen uw leden vandaan?
Balbina Rebollar : We hebben momenteel 32 leden die afkomstig zijn uit verschillende delen van Spanje: uit Asturië in het noorden, uit Baskenland, Castilië, Madrid, Andalusië, Murcia en Catalonië. En we hebben ook een paar leden in Frankrijk.
Alexandre Froidevaux : Hoe verklaart u dat het verhaal van de deportaties van uw familieleden zo in de vergetelheid is geraakt?
Balbina Rebollar : In Spanje was het lange tijd een taboe om te praten over de slachtoffers van de dictatuur van Franco, het Franquisme, en dus over de gedeporteerden. Je moet je realiseren dat veel mensen die tijdens de burgeroorlog zijn verdwenen, in concentratiekampen in Duitsland zijn omgekomen. De samenleving en hun eigen families wisten tot voor kort niets van het lot van deze mensen. En er zijn nog steeds gezinnen die niets weten over de verblijfplaats van hun familieleden. De wonden van deze barbaarsheid, die een groot deel van de Spaanse samenleving heeft getroffen, zijn nog steeds niet genezen.
Laten we niet vergeten dat pas in 2007 de eerste wet inzake historisch herdenken werd aangenomen onder de socialistische premier José Luis Rodríguez Zapatero. Ook deze wet was ontoereikend en werd daarom zwaar bekritiseerd door de herdenkingsinstanties. Bovendien schortte de latere conservatieve premier Mariano Rajoy de wet feitelijk op door simpelweg geen budget ter beschikking te stellen voor de uitvoering ervan.
Nu werkt de huidige linkse centrale regering eindelijk aan een nieuwe democratische herdenkingswet. Maar we kennen het ontwerp nog niet. Het lijkt erop dat de wet breder zou moeten zijn en met een beter budget, maar het moet nog worden aangenomen door het parlement in Madrid. Laten we hopen dat met deze wet het herstel en de erkenning van onze recente geschiedenis een stap in de goede richting zal zijn.
In de autonome gemeenschappen (vergelijkbaar met de deelstaten in Duitsland) zijn er ook verschillende culturele herdenkingsinspanningen, maar in een versnipperde vorm en ook afhankelijk van de politieke gevoeligheid van de betreffende regering.
Alexandre Froidevaux : Welke activiteiten ontwikkelt u momenteel met uw Vriendenkring?
Balbina Rebolla : We hebben een verzoek gestuurd naar de staatssecretaris voor het democratisch herdenken, de heer Fernando Martínez López, zodat de Spaanse staat kan samenwerken met het internationale archief van Bad-Arolsen. Spanje krijgt van Arolsen digitale kopieën van de eigendommen, zodat familieleden, onderzoekers en historici de informatie over onze verenigingen van gedeporteerden kunnen zien. Onlangs namen vertegenwoordigers van onze Vriendenkringen, samen met andere verenigingen van gedeporteerden, deel aan de tentoonstelling “ Stolen Memory ” in het “Exile Museum” in Junquera aan de grens met Frankrijk. Veel van onze leden droegen bij aan de tentoonstelling door items te verstrekken van hun familieleden die naar Neuengamme werden gedeporteerd.
We zijn een onderzoeksproject gestart naar onze gedeporteerden, waarmee we een lijst willen samenstellen van alle mensen uit ons land die naar het KZ-Neuengamme zijn gedeporteerd. Het maken van een volledige lijst zijn we aan onze samenleving verplicht.
We vragen ook zoveel mogelijk documentatie over elke persoon door contact op te nemen met kadasters, gemeentehuizen, Spaanse, Franse en Duitse archieven, enz. Hiermee willen we hun verhalen in chronologische volgorde reconstrueren, samen met de verhalen van hun families of alleen de individuele, als het niet anders kan. We willen dat deze verhalen in de media worden gepubliceerd, zodat ze onderdeel worden van het leerproces in onze samenleving.
Alexandre Froidevaux : Op welke manier zou u de verhalen van uw gedeporteerden bekend willen maken?
Balbina Rebollar : We zijn van plan om onze eigen website op te zetten, waar we alle informatie die we hebben verzameld kunnen posten, zodat familieleden, onderzoekers, historici en onze studenten toegang hebben tot dat deel van hun verleden en onze geschiedenis en er iets van kunnen leren. Een ander project is de publicatie van een boek waarin alle biografieën van onze gedeporteerden uit de KZ- Neuengamme zijn verzameld. Uw verhalen zijn onze herinneringen en mogen niet worden vergeten.
Het verspreiden van deze verhalen is een van onze belangrijkste doelen. Daarom zullen we lezingen organiseren op scholen en andere plaatsen waar familieleden, historici en experts op dit gebied hun kennis kunnen doorgeven.
We zullen ook de verhalen van de gezinnen opnemen, die we dan in dergelijke educatieve discussies zullen gebruiken. Veel gezinnen hebben het gevoel dat hun verhalen niet zijn gehoord en dat hun wonden nooit zijn genezen. Het verhaal voor al deze gezinnen komt laat, maar dat is precies waarom we met dit project zijn begonnen. Erkenning door de staatsinstellingen en erkenning door de samenleving is er nog niet.
Alexandre Froidevaux : Hoe gebruik je de media voor je herdenkingswerk?
Balbina Rebollar: Op individueel niveau zijn sommigen van ons verschenen in kranten, op de radio en op televisie in verschillende autonome gemeenschappen en hebben we de verhalen van onze familieleden verteld. Maar de media waarmee we meestal kennis maken, zijn sociale netwerken zoals Facebook en Twitter. We zijn het meest actief op Facebook .
Alexandre Froidevaux : Hoe beïnvloedt de pandemie uw herdenkingswerk?
Balbina Rebollar : De pandemie heeft een grote invloed op ons werk omdat we van plan waren om onze Vriendenkring op verschillende plaatsen in Spanje te presenteren. Dit moesten we voorlopig uitstellen. Momenteel concentreren we ons daarom op het onderzoeksproject.
Vertaald door Karel van der Meer, maart 2021
