Kun je met basisschoolkinderen over de Holocaust spreken?

De schrijfster Martine Letterie spreekt al sinds heel veel jaren met kinderen en jongeren in Nederland over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Altijd op ooghoogte, altijd waarheidsgetrouw, maar ook aangepast aan de leeftijd. Met basisschoolkinderen praat ze niet over de vernietigingskampen, maar over hoe kinderen de oorlog, stigmatisering en concentratiekampen beleefd hebben. Op 24 oktober 2019 bezocht ze voor het eerst twee vierde klassen in Hamburg, om bij hen haar boek “Kinder mit Stern” (Nederlandse titel: Kinderen met een ster) dat in 2019 in een Duitse vertaling is verschenen, te introduceren.

Een schrijfster op bezoek

“Ben je beroemd?” wilde een vierdeklasser weten van Martine Letterie, de Nederlandse kinder- en jeugdboekenschrijfster weten. “Hoeveel verdien je als schrijfster?” vraagt een ander kind. “Ben je fan van het Nederlands nationale elftal?” informeert een derde. Alle ogen van de kinderen, die in de aula van de basisschool An der Isebek in Hamburg in een kring om haar heen zitten, zijn op de schrijfster gericht.

Het zijn dezelfde vragen die Nederlandse kinderen ook stellen. Voor de meesten is Martine Letterie de eerste schrijfster die ze persoonlijk ontmoeten. Zelf was ze 15 jaar lerares, voordat ze besloot van het schrijven haar beroep te maken. Meer dan 120 boeken heeft ze sindsdien laten uitgeven, daaronder ook enkele voor volwassenen. Bijna alle boeken zijn gebaseerd op historische gebeurtenissen.

Dus begint ze haar presentatie ook met haar onderzoek in archieven, het lezen van interviews en het scheppen van de karakters die aan de basis liggen van de verhalen over kinderen die in de Tweede Wereldoorlog hebben geleefd. In “Kinder mit Stern” dat in maart 2019 bij uitgeverij Carlsen in het Duits verschenen is, vertelt ze het verhaal van zes kinderen tijdens de bezetting van Nederland door Nazi Duitsland. Ze toont foto’s van kinderen die het concentratiekamp Westerbork overleefd hebben en hoe hun ervaringen in het verhaal verwerkt zijn. De laatste foto is van Leo. Leo overleefde het niet.

Wie was Leo?

“Ik heb dit boek geschreven voor kinderen die zo oud zijn als jullie. Het is een heftig onderwerp. Vijf kinderen in het boek hebben het overleefd. Ik wilde behalve over de erge dingen ook over hoop schrijven. Maar ik moet jullie ook de waarheid vertellen. Leo is gestorven. Hij is één van de 18.000 kinderen die uit het concentratiekamp Westerbork opgehaald werden en van hen zijn er maar weinig teruggekeerd. Maar ik zal er niet met jullie over praten hoe Leo is gestorven. Dat komt als jullie ouder zijn.”

In plaats van over Leo’s dood te spreken, vertelt ze de kinderen hoe ze ontdekt heeft wie Leo was, wat hij leuk vond en hoe hij in het concentratiekamp Westerbork heeft geleefd. Het gezin waar Leo toe behoorde, bracht twee jaar door in het concentratiekamp Westerbork. Dat was ongewoon lang. Zijn vader was apotheker, ook nog in Westerbork. De SS had hem nodig om de schijn op te houden dat het een “goed” kamp was. Net als de andere kinderen ging Leo naar school. ’s Middags schilderde en knutselde hij. Martine Letterie liet de kinderen tekeningen zien: bloemen, fietsen en poppetjes – die Leo in het kamp getekend heeft. Zijn vader had ze het kamp uit weten te smokkelen. Vrienden en collega’s haalden ze op. Alleen de vader van Leo keerde na de oorlog in Nederland terug.

Een gedenkteken voor Leo

Aan het eind van haar presentatie pakt Martine Letterie een uitgeprinte portretfoto van Leo uit haar tas en hangt die op het prikbord. “Als iemand is overleden, dan maak men voor deze persoon een gedenkteken.” De kinderen knikken. “Ook wij kunnen een klein gedenkteken voor Leo maken. Als je wilt, kan je een tekening voor Leo maken, of hem een brief schrijven.”

In de paar minuten die nog beschikbaar waren voor de bel van de pauze, ontstaan kleine kunstwerken en korte briefjes voor Leo. Eén ding is duidelijk. Het lot van Leo heeft ze allemaal geraakt. Een kind van hun leeftijd moest sterven, omdat hij anders was.

Vertaald door Krijn Smit