Kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog voltrok zich in Europa een catastrofe in de Lübecker Bocht. Op 3 mei 1945 bombardeerden Britse vliegtuigen het vrachtschip “Thielbek” en het passagiersschip “Cap Arcona”, die voor anker lagen in de Lübecker Bocht bij Neustadt, in de veronderstelling dat er Duitse troepen op de schepen waren. Er waren echter vooral gevangenen uit het concentratiekamp Neuengamme aan boord – bijna 7.000 van hen stierven die dag.
Ongeveer 10.000 gevangenen werden eind april vanuit het concentratiekamp Neuengamme overgebracht naar Lübeck als onderdeel van een ontruimingsoperatie. De SS dwong hen uiteindelijk aan boord te gaan van vier verschillende schepen in de haven van Lübeck, waaronder de “Thielbek” en de “Cap Arcona”. De omstandigheden aan boord van de schepen waren catastrofaal, waardoor veel gevangenen al stierven in de dagen voor de aanval.
Toen de Britse luchtmacht op 3 mei 1945 de “Thielbek” en de “Cap Arcona” bombardeerde als onderdeel van een aanval om “de verzameling vijandelijke schepen in de Lübecker Bocht te vernietigen”, verdronken of verbranden bijna 7.000 gevangenen in de Lübecker Bocht. Sommigen die uit het water konden ontsnappen, werden op het strand doodgeschoten – slechts enkele uren voor hun mogelijke bevrijding.
Welke betekenis heeft deze catastrofe voor ons vandaag, in Neustadt en wereldwijd? Hoe willen we in de toekomst herdenken? De Amicale Internationale KZ Neuengamme (AIN) gaat in op deze vragen. Dit is een koepelorganisatie van de nationale verenigingen van voormalige gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme en hun familieleden, hierin zitten ook afstammelingen van slachtoffers van de scheepsramp in de Lübecker Bocht. Velen van hen zullen op 2 en 3 mei van dit jaar naar Neustadt in Holstein reizen om deel te nemen aan de 77ste herdenking van het bombardement op de gevangenenschepen in de baai van Neustadt.
Met ons delen enkele leden van het AIN hun ideeën over het belang van herdenken in Neustadt:
Ter nagedachtenis aan deze verschrikkelijke gebeurtenis en de andere gruwelijke misdaden van het naziregime, blijven we ons bewust van het belang van de rechtsstaat en de afgelopen maanden zijn we ons opnieuw bewust geworden van hoe weinig vanzelfsprekend dit is. De overlevenden van deze catastrofe en van het concentratiekamp Neuengamme hebben dit aan den lijve ondervonden.
Het is geen toeval dat de oprichters van de Amicale Internationale het eerste doel van de organisatie als volgt formuleerden: “Ze wilden de vrede en de Europese veiligheid bewaren, werken aan internationaal begrip, de versterking van de internationale vriendschap en de strijd tegen neonazisme, neofascisme en revanchistische activiteiten.”
Daarom moet het verhaal van het ongeluk in de Lübecker Bocht verteld worden, zeker nu.
Martine Letterie, president van de AIN, kleindochter van Martinus Letterie, die stierf in het concentratiekamp Neuengamme
Voor mij is herdenken niet alleen een “schuld van dankbaarheid” aan onze ouders en grootouders, die in die tijd aan de goede kant stonden en hun leven riskeerden voor vrede en vrijheid. Herdenken mag niet stoppen: zonder herdenking is er geen ‘geschiedenis’ en geen dialoog tussen de generaties.
Bruno Neurath-Wilson, zoon van Willi Neurath, overlevende van de gezonken Cap Arcona
Tot voor kort had men kunnen hopen dat dergelijke oorlogsdrama’s zich niet zouden herhalen, althans niet op Europese bodem. Maar helaas gebeurt het weer. Je moet voorzichtig zijn bij het vergelijken van verschillende oorlogsdrama’s, maar de vreselijke gevolgen van de bombardementen in Marioepol en andere steden in Oekraïne hebben me opnieuw doen denken aan alles wat mijn vader heeft meegemaakt.
We mogen nooit het menselijk leed vergeten dat oorlog met zich mee kan brengen en het belang van verzet, zelfs als het hoge kosten met zich meebrengt. Daarom is het zo belangrijk om de herinnering aan deze tragedies levend te houden.
Bernard Jeune, zoon van Eugene Jeune, slachtoffer van de gezonken Cap Arcona
In de tweede helft van april 1945 werd mijn grootvader, Kazimierz Wajsen, samen met andere gevangenen van het concentratiekamp Neuengamme naar Lübeck geëvacueerd. De mensen werden op het schip Athene geladen, na een paar dagen werden ze naar de Cap Arcona gebracht en uiteindelijk terug naar het Athene, waar mijn grootvader tot 3 mei 1945 verbleef. Dankzij het feit dat de kapitein de witte vlag hees, werd het schip niet gebombardeerd en kon het weer ongedeerd aanmeren in Neustadt. Mijn grootvader was een van degenen die die dag in leven bleven – alle slechte dingen van gevangenschap eindigden. Een paar dagen na de bevrijding gebeurde er iets wonderlijks – hij ontmoette mijn oma in het deportatiekamp, met wie hij tot het einde van zijn dagen samen bleef. Neustadt is een plek waar zoveel mensen stierven, het was het einde van alles. Voor mijn grootvader was het het einde van alles wat slecht was en het begin van alles wat goed was. Toch is het een tragische plek voor mij, zoveel mensen hebben hier geleden, zovelen zijn gestorven. Ze slaagden er niet in om verder te leven zoals mijn opa…
Magda Wajsen, kleindochter van Kazimierz Wajsen, voormalig gevangene van het concentratiekamp Neuengamme
Pas in 2012, na de dood van mijn vader, hoorde ik dat mijn oom, die als verzetsstrijder door de Gestapo was gearresteerd en naar Neuengamme was gedeporteerd, waarschijnlijk aan het einde van de oorlog op een van de gebombardeerde schepen was omgekomen.
Deze ontdekking heeft mij gevormd. Wat is er met mijn oom gebeurd? Hoe werd er over hem gedacht? Wie zal er verder aan hem denken? Het werd belangrijk voor mij om zijn lot te onderzoeken en er alles aan te doen om zijn herinnering levend te houden.
De herdenking in Neustadt maakt het voor alle slachtoffers van deze tragedie mogelijk om het gemeenschappelijke lijden te eren en te herdenken, te erkennen en zo hun afgenomen waardigheid terug te geven. Dit is essentieel voor de nabestaanden.
Tegelijkertijd draagt herdenken bij aan het nadenken over de achtergrond van de gebeurtenissen in deze duistere geschiedenis en over de waarde van onze vrijheid.
Françoise Plaza-Carlström, nicht van Jacques Scherer, slachtoffer van het zinken van de Cap Arcona
Voor mij is herdenken heel belangrijk. Ten eerste is het belangrijk omdat het een zeer trieste dag was voor meer dan 7.000 voormalige concentratiekampgevangenen die zo dicht bij het einde van de oorlog stierven en helaas (de historische redenen zijn nog steeds niet 100% duidelijk) werden gedood door een actie van de geallieerde troepen die er waren om Duitsland en alle gevangenen te bevrijden. Ten tweede wil ik er altijd op 3 mei zijn, omdat het voor mij persoonlijk een heel bijzondere plek is, want op 3 mei 1945 was mijn grootvader een van de overlevenden van die vreselijke dag. Dus als ik daar sta, heb ik een heel gemengd gevoel. Hij werd op deze plek bevrijd, wat heel goed nieuws was en me een positief gevoel geeft als ik daar sta, maar tegelijkertijd stierven er die dag meer dan 7.000 van zijn kameraden en dat geeft me een heel slecht gevoel.
Kristof van Mierop, secretaris-generaal van de AIN, kleinzoon van Roger Vyvey, overlevende van het bombardement in de Lübecker Bocht
Vertaald door Karel van der Meer
