© Jesko Fezer, 2019
Geweldig nieuws! Het Instituut voorExperimenteel Design, bestaande uit studenten van de HfBK heeft nu een eindconcept gepresenteerd met betrekking tot de vraag hoe onze “Ort der Verbundenheit” er uit zou kunnen zien.
Al vele jaren zoeken we in de KZ-Gedenkstätte Neuengamme naar een geschikte mogelijkheid voor verwanten uit zo veel mogelijk landen om hun familielid, dat in het KZ-Neuengamme heeft vastgezeten, met naam en toenaam te kunnen eren en om hun persoonlijke verbondenheid met hem op die historische plek van zijn lijden tot uitdrukking te brengen.
Wij, dat zijn de medewerkers van de werkgroep “Ort der Verbundenheit”. Onze groep bestaat uit familieleden van voormalige gevangenen van het KZ-Neuengamme en verder uit personen die zich actief inzetten voor de realisering van ons idee. Daartoe behoren ook leden van de Vriendenkring van de KZ-Gedenkstätte Neuengamme en de Arbeitsgemeinschaft Neuengamme e. V.
Studenten ontwerpen de “Ort der Verbundenheit”
In mei 2018 hebben studenten van de HfBK hun steun toegezegd aan de ontwikkeling van een “Ort der Verbundenheit”. Er volgden 18 maanden van intensieve samenwerking. De studenten hebben er ruim de tijd voor genomen om naar ons te luisteren, kennis te nemen van onze verhalen en om te begrijpen wat de NS -vervolging van een familielid voor diens kinderen en kleinkinderen betekent. Ze hebben zich diepgaand met de geschiedenis van het KZ-Neuengamme en het terrein van de KZ-Gedenkstätte beziggehouden. En ze hebben een overvloed aan ideeën ontwikkeld met betrekking tot de vraag hoe ons “Ort der Verbundenheit “eruit zou kunnen zien.
Centraal stond in hun voorstellen de met ons intensief besproken basisgedachte, dat het herdenken en het zich herinneren actieve processen zijn, die altijd worden voortgezet of altijd voortgezet zouden moeten worden.
Dienovereenkomstig ontwikkelden zij in plaats van een groot monument nu het idee van een actieve omgang met de herinnering in de vorm van een “werkplaats”. Ook daarvoor leverden zij veel ontwerpen. Het beste beviel ons hun idee om de “Ort der Verbundenheit” als drukkerij te realiseren.
© Studio Experimentelles Design, 2019
Het woord is aan de familieleden
© Studio Experimentelles Design, op basis van een door Uta en Halina Kühl geschreven tekst, 2019
Via een website kunnen verwanten van gevangenen van het KZ-Neuengamme uit de hele wereld posters vervaardigen ter herinnering aan hun vervolgde familieleden – ongeacht de vraag of zij de gevangenschap hebben overleefd of in het KZ het leven hebben verloren.
Aan de posters kan naar eigen inzicht vorm worden gegeven, met foto’s, tekeningen, citaten, biografische gegevens, brieven aan de vervolgden – kortom met alles wat het familielid aan vormgeving recht uit het hart komt. Het woord is hier aan de familieleden.
Uit de posterontwerpen worden dan ongeveer tweemaal per jaar door een firma met behulp van lasertechniek drukplaten gemaakt. Deze platen worden op het terrein van de KZ-Gedenkstätte in open rekken zo gepresenteerd, dat de naam van de gevangene die men wil herdenken, goed is te lezen.
De herinnering de wereld insturen
© Alyn Bessman, 2019
De echte tekst, die in spiegelschrift op de drukplaat verschijnt, wordt pas leesbaar wanneer uit de drukblokken posters worden vervaardigd. Deze kunnen door de familieleden zelf worden gedrukt, maar bovendien ook gedrukt op verzoek van de familieleden en naar het idee van de studenten, door bezoekers van de KZ-Gedenkstätte, eventueel in het kader van pedagogische projecten. Het drukwerk kan of mee naar huis worden genomen en onder familie verspreid of ook op andere plaatsen worden aangeplakt; zodoende kan de herinnering aan de gevangenen de wereld in worden gezonden.
Voor de presentatie van de gedrukte posters staan op het terrein van de KZ-Gedenkstätte aanplakborden gereed. Bovendien moeten de drukwerken online in de vorm van een digitaal archief worden gepresenteerd, zodat ze wereldwijd zijn te bekijken.
© Alyn Bessmann/Studio Experimentelles Design, 2019
De “Ort der Verbundenheit” als ensemble
De drukkerij krijgt ruimte in een betonnen prefab gebouw naast de steenfabriek van het voormalige KZ-Neuengamme.
op het terrein van de
KZ- Gedenkstätte Neuengamme
© Studio Experimentelles Design, 2019
Voor de “Ort der Verbundenheit” wordt dit betonnen gebouw gerenoveerd en van een drukpers voorzien. In een rek langs de weg naar deze nieuwe drukkerij kunnen de op het buitenterrein gearchiveerde drukplaten worden ingezien. Ze zijn met de namen voorzien van de KZ-gevangenen aan wie ze zijn gewijd. Op het voetpad tussen steenfabriek en drukkerij worden posters van familieleden op aanplakborden getoond. Ze zijn bloot gesteld aan het weer en ze tonen duidelijk dat herinnering vergankelijk is. De in het gezichtsveld geplaatste drukplaten bieden daarentegen een duurzame vorm van herinneren. Deze vorm wordt echter eerst door het drukproces zichtbaar en leesbaar. In zoverre vormen de drukplaten tegelijkertijd een uitnodiging om gebruikt te worden en de herinnering door een nieuwe druk van posters voortdurend levend te houden.
in en voor het betonnen prefab gebouw, de nieuwe drukkerij
© Studio Experimentelles Design, 2019
Belangrijk resultaat van het ontwerp
In augustus 2019 hebben de studenten van de HfBK aan de kunstcommissie van het overheidsorgaan voor Cultuur en Media hun ontwerp schriftelijk gepresenteerd. Het college van experts verkoos het ontwerp voor een voortzetting door het programma “Kunst in de publieke ruimte”. Het project zal uit dit programma een startkapitaal van 17.300 euro ontvangen voor de ontwikkeling en realisering van de “Ort der Verbundenheit”. Overige financiële middelen worden door de KZ–Gedenkstätte Neuengamme ter beschikking gesteld.
De volgende stappen
In november vergadert de Internationale Vriendenkring KZ-Neuengamme (AIN) in Hamburg. Zoals een jaar geleden, geven de groepen en werkgemeenschappen van de overlevenden en hun familie uit verschillende landen, die opgenomen zijn in de overkoepelende organisatie AIN, ons weer de gelegenheid om de stand van zaken ten aanzien van de “Ort der Verbundenheit” te presenteren, samen te bespreken en om ook hun standpunten daarbij te betrekken.
© Barbara Hartje
Gaat de internationale organisatie nu akkoord met het uiteindelijke ontwerp, dan start de realisering ervan. De “Ort der Verbundenheit” moet dan 75 jaar na het einde van de oorlog en de bevrijding van de concentratiekampen worden geopend, gelijktijdig met een internationale herdenkingsplechtigheid op het terrein van de KZ-Gedenkstätte Neuengamme begin mei 2020.
Al meer dan 50 verwanten van gevangenen van het KZ-Neuengamme uit veel landen hebben ons te kennen gegeven dat ze graag aan een gedenkteken voor hun familielid vorm zouden willen geven.
Wij nodigen alle verwanten uit actief mee te werken aan de totstandkoming van een persoonlijk gedenkteken.
Doe mee, dan wordt dit ons gezamenlijke “Ort der Verbundenheit” – een plek om te herinneren en te verbinden!
Contact: Uta en Halina Kühl, ort der verbundenheit@gmx.de
Vertaald door: Wim van der Sluis, december 2019
