Op dit moment gebeurt er veel in het kader van het project “Ort der Verbundenheit”. We hebben sinds de presentatie van het project veel bijval gekregen. Bij ons komen al de eerste reacties binnen van verwanten, die voor één of meer familieleden individuele gedenktekens zouden willen plaatsen. We verheugen ons daarover. Ook de studenten van de Hogeschool voor Beeldende Kunsten (HfBK Hamburg), die bij ons de ontwikkeling van het gedenkteken ondersteunen, zijn met hun werk begonnen.
Studenten van de Hogeschool voor Beeldende Kunsten bezoeken de Gedenkplaats. © Barbara Hartje.
Vormgeving van “Ort der Verbundenheit”
Wij bedanken alle nabestaanden hartelijk die sinds de presentatie van het project contact met ons hebben opgenomen. Op dit moment verzamelen wij eerst alleen namen en adressen/e-mail adressen van verwanten, die met een eigen gedenkteken aan “Ort der Verbundenheit” zouden willen bijdragen. Zodra de vormgeving van “Ort der Verbundenheit” zo ver gevorderd is, dat we precies weten hoeveel plaats beschikbaar is om voormalige gevangenen met naam en toenaam te eren en de persoonlijke verbondenheid met hen en de plaats van hun lijden tot uitdrukking te brengen, zullen we alle verwanten bericht sturen en hen om passende ideeën vragen.
Studiedag voor studenten van de Hogeschool voor Beeldende Kunsten te Hamburg
Kranslegging op 3 mei 2018 bij de plaats van de voormalige arrestbunker in de KZ-Gedenkstätte Neuengamme. © Mark Mühlhaus, attenzione photographers.
Voor de vormgeving van “Ort der Verbundenheit” zijn we een samenwerkingsverband aangegaan met Jesko Fezer, professor aan voornoemde Hogeschool en een groep studenten. De studenten nemen hun opdracht zeer serieus. Op drie mei hebben zij zich voorgesteld aan de werkgroep “Ort der Verbundenheit” en in aansluiting op deze ontmoeting zijn ze meegegaan naar de herdenkingsplechtigheid op de KZ-Gedenkstätte Neuengamme; dit naar aanleiding van de 73ste herdenking van het einde van de oorlog en de bevrijding van de concentratiekampen.
De inhoudelijke bespreking van de geschiedenis van het KZ Neuengamme, met vooral bijzondere aandacht voor de belangen van de nabestaanden van de voormalige gevangenen, begon voor de studenten op 31 mei 2018, de eerste van twee studiedagen.
Rondgang over het terrein van de KZ-Gedenkstätte Neuengamme
![foto 3: Vaandels met namen van de in het KZ Neuengamme gestorven gevangenen [foto ANg])](https://reflections.news/wp-content/uploads/2018/11/Haus-des-Gedenkens-300x225.jpg)
Vaandels met namen van de in het KZ Neuengamme gestorven gevangenen. © ANg
Verleden en heden in het KZ Neuengamme
De studenten werden bij hun gang over het terrein van de Gedenkstätte door twee medewerksters begeleid. Zij gaven grondige informatie over het KZ Neuengamme en de verschillende groepen van gevangenen, over hun dagelijkse leven en hun leven na het overleven, dat voor veel voormalige gevangenen zowel door een strijd voor een waardig herdenken als ook erkenning van het door hen ervaren lot gekenmerkt werd.
Onderwerpen die de studenten in het bijzonder interesseerden waren zowel de plannen van de Nazi’s om de stad Hamburg tot een zogenaamde “Führerstadt” om te bouwen, als ook de vraag in hoeverre de Gedenkstätte met beschadigingen (graffiti, vandalisme) op het terrein wordt geconfronteerd.
Op de studietentoonstelling over het SS-Kamp discussieerden de studenten over de vormgeving van tentoonstellingen over daders in gedenkplaatsen. © Barbara Hartje
De studenten waren zeer aangedaan toen zij hoorden welke functie de arrestbunker gedurende de tijd van het concentratiekamp vervulde. Het leggen van kransen en enkele bloemen enige weken eerder op 3 mei kreeg nu nog eens weer een bijzondere betekenis. Door het zien van de kaarsen, bloemen en bloemstukjes, die ze tussen de resten van het fundament zagen liggen, richtten zij zich snel weer op de vraag hoe ze aan de uiteenlopende wensen van voormalige gevangenen en nabestaanden met hun ontwerp tegemoet zouden kunnen komen.
Levendige herdenking
Na een rondgang over het terrein en de pauze vond er een gesprek plaats met Dr. Oliver von Wrochem, de plaatsvervangende directeur van de Gedenkstätte Neuengamme. Op verzoek van de studenten gaf hij eerst enige informatie over de verbouwing en vormgeving van het terrein in de jaren 2003 – 2005. Met betrekking tot “Ort der Verbundenheit” verduidelijkte Oliver nog eens dat het hier niet om een plaats van dodenherdenking zou moeten gaan, maar om een in het heden verankerde plek voor levendige herdenking, die zich zal kunnen uitbreiden en daarmee flexibel zal zijn.
De studenten zochten naar meer inzicht in het alledaagse leven van de gevangenen, de dagelijkse strijd tegen het systeem van “Vernietiging door Arbeid” en met name in de exploitatie van het terrein als voormalige steenfabriek, na de Tweede Wereldoorlog. © Barbara Hartje.
De diverse zienswijzen op het herdenken en de voortzetting daarvan verduidelijkte Oliver von Wrochem met het voorbeeld van de verschillende groepen gevangenen: op de eerste plaats zouden in onze herdenkingscultuur altijd de door de Nationaalsocialisten Joodse en politieke vervolgden centraal staan; nauwelijks daarentegen tot nu toe Sinti en Roma, zogenaamde a-socialen, homoseksuelen of in het bijzonder ook de Oost-Europese vervolgden.
De studiedag eindigde met een gedachtewisseling tussen studenten en enkele leden van het project “Ort der Verbundenheit” over wat zij hebben beleefd en ervaren. Op 20 juni komen de studenten weer met deze leden samen om meer inzicht te verkrijgen in de invloed van ervaringen van vervolging op de families. Thema van de tweede studiedag zal het taalgebruik van het herdenken zijn.
Vertaling: Wim van der Sluis
